بررسی بخش کشاورزی و دامپروری کشور سوریه قبل و بعد از جنگ

در این مقاله سعی شده تا گزارشی جامع و تحلیلی از وضعیت فعلی و زمینه های توسعه صادرات و واردات در بخش کشاورزی در سوریه ارائه شود. که از سویFAO (سازمان کشاورزی و خوار و بار جهانی ملل متحد) منتشر شده است.در این مقاله موضوعات زیر بررسی خواهد شد:

کشاورزی سوریه پیش از سال ۲۰۱۱ و ‌محدودیت های آن
بخش های مختلف کشاورزی در سوریه
دامپروری سوریه پیش از سال ۲۰۱۱
اهمیت ‌دام های سوریه
دامپروری و بخش کشاورزی
ماهیگیری و شیلات
کشاورزی و دامپروری سوریه پس از سال ۲۰۱۱
سقوط فاجعه بار کشاورزی در اثر جنگ
خسارت به دامپروری سوریه در اثر جنگ

کشاورزی و دامپروری در سوریه

کشاورزی و دامپروری به عنوان منبع درآمد و قسمت بزرگی از GDP سوریه مطرح است. علی رغم تأثیر این بخش بر امنیت غذایی عمومی، با توجه به بحران موجود و عدم وجود درآمدهای لازم در این بخش، ورود محصولات کشاورزی برای برآورده سازی و تأمین نیازهای داخلی میسر نیست. هر چند سبد غذایی مردم سوریه در حال بهبود نسبی بعد از کاهش بحران داخلی این کشور است، در حال حاضر سوریه قادر به تأمین امنیت غذایی مردم خود نبوده و کمک های بین المللی تنها درصد ناچیزی از ‌نیازمندیها را پاسخگو هستند.

سوریه یک کشور کشاورزی محور است و ۱۷.۶ درصد از GDP را در سال ۲۰۱۰و درصد زیادی از کل نیروی کار سوریه( ۸۰۰هزار کارگر) در حوزه کشاورزی مشغول به فعالیت هستند. ارزش صادرات کشاورزی سوریه حدود ۳۰درصد از ارزش کل صادرات سوریه می باشد. در سال ۲۰۰۵ با تصویب سیاست جدید اقتصادی سوریه، سرمایه گذاری ها به جای حماهیت از بخش تولید شامل کشاورزی، به سمت بخش خدمات به عنوان بخشی سودآور هدایت شد که شامل املاک، مراکز توریستی و هتل ها، حمل و نقل و سیستم بانکی و غیره است. از این روی شاهد کاهش ‌زمینهای تحت کشت، افزایش بیکاری کشاورزان و رشد تدریجی فقر در سوریه بودیم. این امر به معنی کاهش بازدهی کشاورزی و افزایش قیمت زمین و املاک به جای وسایل تولید است.

برآورد اقتصاددانان سوریه از خسارت وارد آمده به بخش کشاورزی سوریه، شامل ۲۵میلیارد دلار خسارت به تجهیزات کشاورزی ،۲۰میلیارد دلار کاهش ارزش در دارایی های کشاورزی و ۱۹میلیارد دلار نیز هزینه احیاء مجدد مناطق کشاورزی بوده و جمع کلی آن معادل ۶۴میلیارد دلار است.

کشاورزی و دامپروری سوریه پیش از سال ۲۰۱۱

کشاورزی سوریه پیش از سال ۲۰۱۱ و ‌محدودیت های آن

سوریه به صورت طبیعی دارای آب و هوای مدیترانه ای و میزان قابل قبولی از آب های سطحی جاری، زیرزمینی و ذخیره شده، بارندگی متوسط و زمین های حاصل خیز است که باعث شده تا زراعت فصلی و پر بازده در این کشور وجود داشته باشد. در سال ۲۰۱۰ نواحی قابل کشت سوریه شامل ۶۰۴۵ هزار هکتار( ۶۰۴۵۰ کیلومتر مربع) معادل یک سوم از مساحت کشور سوریه به شرح ذیل توزیع گردیده است:

• ۳۴۵۳ هزار هکتار (۱۸درصد از خاک سوریه) که به صورت دیمی و با استفاده از بارش باران آبیاری می گردید.

• ۱۳۴۱ هزار هکتار (۷ درصد از خاک سوریه) برای کشاورزی تحت آبیاری قرار داشته است.

• ۳۴۸ +۹۰۳هزار هکتار (حدود ۷ درصد از خاک سوریه) به ترتیب به صورت زمین بایر (غیر قابل کشت) و کشت نشده (عدم آماده سازی برای کشت) وجود داشته است.

مطالعات و آمارهای مربوطه حاکی از آن است که بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ میزان زمین های تحت کشت کاهش و یا افزایش قابل توجهی نداشته است. ثبات اراضی تحت کشت با سیستم های آبیاری، حاکی از عدم وجود پروژه های آبیاری و سدسازی برای گسترش آن است. همچنین ثبات در زمین های تحت کشت دیمی حاکی از عدم وجود رویه ای عمومی برای تحت کشت قرار دادن زمینهای مستعد کشاورزی بوده که این امر برخلاف نرخ بالای بیکاری و رشد دو برابری جمعیت در هر ۱۵ سال می باشد.

عامل مشهود دیگر، کاهش شدید نیروی کار فعال در بخش کشاورزی است (در سال ۲۰۰۴بیش از ۱۷ درصد نیروی کار در بخش کشاورزی فعال بودند) که این میزان به حدود ۶ درصد در سال ۲۰۱۰کاهش یافته است .

البته این کاهش در اثر استفاده از تکنولوژی نوین و مکانیزاسیون کشاورزی نبوده است و به نوعی نشان دهنده کاهش بازدهی کشاورزی و عدم ظرفیت آن برای درآمدزایی برای همه افراد خانوار می باشد.

کشاورزی در سوریه به دو بخش تقسیم می گردد:

الف) محصولات سالانه؛ که آسیب پذیری بالایی در رابطه با کمبود نیروی کار، شرایط محیطی، بازاریابی و بروکراسی دولتی دارد. پنبه، گندم، چغندرقند، تنباکو و حبوبات، از محصولات مهم این بخش هستند.

ب) محصولات باغی؛ شامل زیتون، انگور، مرکبات، سیب، گیلاس، زردآلو و پسته بالاترین و پراکنده ترین زنجیره محصولات کشاورزی در سوریه هستند که کمترین آسیب را در کوتاه و میان مدت از کمبودهای مذکور را متحمل خواهند شد.

برخلاف برخی از آمار منتشر شده که خشکسالی را به عنوان عامل اصلی کاهش شدید شاخص های کشاورزی در سوریه معرفی نموده است؛ با توجه به تحقیقات انجام شده، در سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ ، عوامل ذیل به عنوان عوامل اصلی این کمبودها قابل ذکر هستند:

الف) ماهیت و نوع سیاست های اتخاذ شده به منظور جهت دهی به اقتصاد عمومی سوریه باعث کاهش کشاورزی در سوریه شده اند (کاهش یارانه های کشاورزی، افزایش قیمت مشتقات نفتی و غیر آن) عامل اصلی مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرهای سوریه هستند.
ب) تقسیم مالکیت اراضی کشاورزی به علت قوانین ارث موجود در سوریه که در تکه تکه شدن زمین های کشاورزی بسیاری از مناطق و عدم بازدهی نسبت به مقیاس آن موثر بوده اند.

ج) عامل محدود کننده دیگر شامل نحوه روابط دستگاه های ذیربط با کشاورزان سوری و عدم وجود مکانیزم های لازم برای توزیع نیازهای کشاورزان (بذر، کود و داروهای کشاورزی) و نبود طبقه بندی مناسب محصولات برای تأمین به موقع و مناسب ملزومات می باشد.

با وجود موانع فوق الذکر، کشاورزی سوریه همواره دارای مازاد محصولات برای صادرات به بازارهای جهانی و منطقه ای بوده و تنها در مسائل مربوط به تکنولوژی، بذرها و کمبودهای فصلی میوه و سبزیجات، این کشور نیاز به واردات از خارج را داشته است.

دامپروری سوریه پیش از سال ۲۰۱۱

الف) اهمیت ‌دام های سوریه

دامپروری یکی از جنبه های توسعه سریع بخش کشاورزی بوده و تأثیر عظیمی در امنیت غذایی و اقتصادی سوریه دارد (زنجیره به هم متصلی از کشاورزان، دامپروران، دامپزشکان، متخصصان، داروخانه های دامی و گیاهی ،کارخانه های فرآوری پنیر، صنایع کوچک لبنیات و توزیع مواد پروتئینی که وابسته به این بخش هستند.). جدا از اشتغال زایی بالای این بخش به صورت مستقیم و غیر مستقیم، این بخش نیازهای جامعه را در خصوص گوشت ،لبنیات، تخم مرغ، چرم و کودهای طبیعی (ضمن تثبیت قیمتهای این اقلام) فراهم خواهد آورد.

پرورش دام علاوه بر اینکه به عنوان روشی برای حفظ ارزش سرمایه کشاورزان و دامداران مطرح است، به عنوان جایگزینی برای ذخیره سرمایه و سرمایه گذاری نیز مطرح بوده و بازار محصولات کاشته شده برای خوراک دام نیز همیشه برقرار و ثابت خواهد ماند.

طبق گزارش FAO ارزش دام موجود در سوریه در سال ۲۰۱۲ به میزان ۳.۱۷ میلیارد دلار برآورد گردید که به میزان ۳۷ درصد از کل ارزش محصولات کشاورزی سوریه می باشد (میانگین جهانی ارزش دامپروری نسبت به کشاورزی در جهان ۴۰ درصد است).

ب) دامپروری و بخش کشاورزی سوریه

آمار دام موجود در سوریه در سال ۲۰۱۰ شامل ۱۸ میلیون رأس گوسفند ،۲.۲ میلیون بز ،۱.۱ میلیون گاو ،۱۱هزار و ۴۰۰ اسب ،۷ هزار و ۵۰۰ گاومیش ،۵۴ هزار شتر و ۲۵ میلیون طیور می گردد .۶۳۷ هزار کندوی زنبور عسل با سیستم جدید و قدیمی نیز وجود داشت. نرخ رشد سالیانه دام های مختلف در سوریه حدود ۸.۸ درصد بود. رشد صنعت لبنیات سوریه همگام با رشد جمعیت در این کشور نبوده و به دلیل کم هزینه بودن بزها، این نوع دام جهت پرورش در مناطق روستایی از ارجحیت زیادتری نسبت به گوسفند و گاو برخوردار بوده و هستند.

ج) پرورش طیور در سوریه

پرورش جوجه های گوشتی و طیور به دلیل اهمیت مصرفی و جایگزینی ارزان گوشت قرمز، در سوریه با متوسط ۲۵ میلیون عدد در سال تولید می شد و دو سوم از این تعداد را طیور تخمگذار تشکیل می دادند.

د) پرورش زنبور و کرم ابریشم در سوریه

پرورش زنبور عسل به عنوان منبع درآمد تکمیلی بسیاری از کشاورزان مورد استفاده است. پرورش دهندگان متخصص کرم ابریشم، تقریباً در سوریه منقرض شده اند. این در حالی است که سوریه تا پایان قرن گذشته تولید کننده مهمی در صنعت ابریشم بود.

و) ماهیگیری و شیلات در سوریه

علی رغم وجود خط ساحلی طولانی (بیش ۱۸۰ از کیلومتر) و مجاورت سوریه با دریای مدیترانه شرقی، ماهیگیری در این کشور تقریباً غیر قانونی است و میزان کل ماهیگیری سالانه از ۳ هزار تن تجاوز نمی کند. با اضافه نمودن ماهی های رودخانه ای و پرورشی، این رقم به ۱۰ هزار تن در سال بالغ می گردید و سهم ماهی در درآمد سرانه سوریه، کمتر از یک کیلوگرم در سال بود. این امر حاکی از عدم بهره گیری از ‌روشهای نوین صید ماهی و عدم علاقه دولت سوریه برای توسعه این بخش از اقتصاد است.

کشاورزی و دامپروری سوریه پس از سال ۲۰۱۱

سقوط فاجعه بار کشاورزی در اثر جنگ

در بین ‌سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ ، وضعیت کشاورزی سوریه شاهد تفاوت چندان مشخصی نبود. علت این امر عدم تغییرات مشهود در قیمت محصولات کشاورزی و ثبات نسبی نرخ تبدیل دلار به لیر سوریه( ۹۰ لیر سوریه به ازای یک دلار) بود. اما به تدریج با شدت گرفتن جنگ، نیروی کار شاغل در این حوزه، مجبور به مهاجرت و در برخی از موارد مداخله در امور نظامی گردید. علاوه بر آن، مشکلات در تأمین نیازهای اولیه کشاورزی، برداشت محصولات، بازاریابی و در برخی از موارد از بین رفتن ‌زمینهای کشاورزی در اثر جنگ، در نابودی کشاورزی دخیل بودند. طبق گزارش FAO تولید گندم از ۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۱به ۲.۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۳رسیده و تنها ۹۰۰ هزار هکتار زمین تحت کشت قرار داشت که این میزان قبل از آغاز بحران داخلی ،۱.۵ میلیون هکتار بود. تولید گندم در برداشت سال ۲۰۱۶ به ۱.۵ میلیون تن و در سال ۲۰۱۱ به ۱.۸ میلیون تن (به علت باران خوب در سال ۲۰۱۷) رسید. تولید پنبه در سوریه به یک چهارم کاهش یافته است( ۱۶۹هزار تن در سال ۲۰۱۳) و در سال ۲۰۱۶محصول پنبه ای که به موسسه عمومی تولید پنبه سوریه واصل گردید تنها معادل ۵ هزار تن بود (قبل از آغاز بحران این میزان معادل ۴۰۰ هزار تن در سال بود). تولید چغندرقند به میزان ۳۱۶ هزار تن در سال کاهش یافته و با کاهش بیشتر در سال ۲۰۱۵ ، تنها ۲۰ هزار تن از این محصول به کارخانه تولید قند سوریه تحویل شد (تولید این محصول در سال ۲۰۱۰ معادل یک میلیون و ۴۹۳ هزار تن در سال بود). قیمت گذاری دولتی محصولات کشاورزی در سوریه و سقوط شدید ارزش لیر سوریه در برابر دلار، از موانع اصلی در بازیابی کشاورزی سوریه بعد از کاهش نسبی بحران داخلی است. تا سال ۲۰۱۶ در اثر جنگ ،۶۰ درصد از زیرساخت های سوریه تخریب گردید. نیروی انسانی شاغل در بخش کشاورزی به نصف کاهش یافت. این در حالی است که تنها ۱۷ درصد جمعیت سوریه کشاورز بودند و ۸۳ درصد دیگر در بخش خدمات فعالیت داشتند. با مطالعاتی که در مناطق امن سوریه در سال ۲۰۱۷ انجام گردید، مشخص شد کاهش نسبت نیروی انسانی فعال در بخش کشاورزی در مقایسه با سال قبل از آن زیاد بوده که علت اصلی آن عدم تأمین نیازهای اساسی این بخش مخصوصاً افزایش قیمت سوخت، نبود بازار خارجی برای محصولات به علاوه عدم امکان انتقال ایمن محصولات کشاورزی در داخل سوریه توسط کشاورزان است.

میانگین سالانه تولید ناخالص داخلی کشاورزی سوریه در سال ۲۰۱۵ نسبت به ‌سالهای قبل حدود ۳۲درصد کاهش یافت. در صورت نبود ملزومات اولیه کشاورزی (کود، بذر و غیر آن) کشاورزان مجبور به رها نمودن تولید محصولات کشاورزی و مهاجرت هستند. طبق اعلام FAO، خسارت کلی به بخش کشاورزی سوریه در شش سال اول بحران (تا پایان سال ۲۰۱۷) معادل ۱۶ میلیارد دلار برآورد شده است. این خسارات شامل ۳ میلیارد دلار آسیب به دارای هایی چون ماشین آلات، تجهیزات، مزارع تجاری، کلینیک های دامپزشکی، پناهگاه های حیوانات ،گلخانه ها و سیستم های آبیاری است. در بخش تولید محصولات کشاورزی، این خسارت شامل ۶.۳ میلیارد دلار است. در بخش دامپروری خسارات شامل ۵.۵ میلیارد دلار و در بخش پرورش آبزیان معادل ۸۰میلیون دلار است. هزینه بازسازی سه ساله بخش کشاورزی حداقل معادل ۱۷ میلیارد دلار برآورد شده است. خسارات معنوی شامل از دست دادن و مهاجرت نیروی متخصص و نیروی کار قابل محاسبه نبوده و در کوتاه مدت، جبران ناپذیر خواهد بود.

خسارت به دامپروری سوریه در اثر جنگ

دام های سوریه هم مثل مردم این کشور از گرسنگی و تشنگی در حین بحران داخلی رنج برده اند. تجهزات و خدمات دامپروری و برخی از گله های دام در جریان جنگ دزدیده شده و شرایط دشوار دامداران را مجبور به توقف کار و یا مهاجرت به مناطق امن نموده است. طبق گزارش FAO در سال ۲۰۱۳، بسیاری از دامپروران سوری به علت کمبود شدید واکسن های دامی، مجبور به رهاسازی بخشی از دام خود و یا حرکت به کشورهای همسایه مانند اردن، عراق و ترکیه شده اند. امروز تعداد دام گاو به میزان ۳۰درصد، گوسفند و بز ۴۰ درصد و طیور گوشتی به میزان ۶۰درصد (به علت جایگزینی مرغ ارزان به جای گوشت قرمز) کاهش داشته است.

بهبود شرایط مراتع و چراگاه های سوریه به دلیل افزایش بارندگی، موجب حفظ اندازه و پایداری جمعیت دام ها بعد از کاهش شدید طی بحران شده است. محدودیتهای این بخش شامل قیمت بالای خوراک دام، پوشش نامناسب خدمات دامپزشکی و وضعیت امنیت برخی مناطق که دسترسی به چراگاه ها را دشوار نموده است.

کشاورزی و دامپروری در سوریه بر اساس گزارش FAO (سازمان کشاورزی و خوار و بار جهانی ملل متحد)

این نوشتار گزارشی جامع و تحلیلی از وضعیت فعلی و زمینه‌های توسعه صادرات و واردات در بخش کشاورزی با سوریه می‌باشد که از سویFAO (سازمان کشاورزی و خوار و بار جهانی ملل متحد) منتشر شده است. همچنین اطلاعات و آمار منتشر شده از سوی FAO در خصوص تولید، صادرات و واردات کالاهای بخش کشاورزی سوریه از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ میلادی به همراه برخی نمودارهای مقایسه ای مربوطه در بخش ضمایم آورده شده است.

کشاورزی و دامپروری به عنوان منبع درآمد و قسمت بزرگی از GDP (تولید ناخالص داخلی) سوریه مطرح است. علی رغم تأثیر این بخش بر امنیت غذایی عمومی، با توجه به بحران موجود و عدم وجود درآمدهای لازم در این بخش، ورود محصولات کشاورزی برای برآورده سازی و تأمین نیازهای داخلی میسر نیست. هر چند سبد غذایی مردم سوریه در حال بهبود نسبی بعد از کاهش بحران داخلی این کشور است، در حال حاضر سوریه قادر به تأمین امنیت غذایی مردم خود نبوده و کمک های بین المللی تنها درصد ناچیزی از نیازمندیها را پاسخگو هستند.

سوریه یک کشور کشاورزی محور است و ۱۷.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی را در سال ۲۰۱۰ و درصد زیادی از کل نیروی کار سوریه (۸۰۰ هزار کارگر) در حوزه کشاورزی مشغول به فعالیت هستند. ارزش صادرات کشاورزی سوریه حدود ۳۰ درصد از ارزش کل صادرات سوریه می‌باشد. در سال ۲۰۰۵ با تصویب سیاست جدید اقتصادی سوریه، سرمایه گذاری‌ها به جای حمایت از بخش تولید شامل کشاورزی، به سمت بخش خدمات به عنوان بخشی سودآور هدایت شد که شامل املاک، مراکز توریستی و هتل ها، حمل و نقل و سیستم بانکی و غیره است. از این روی شاهد کاهش زمینهای تحت کشت، افزایش بیکاری کشاورزان و رشد تدریجی فقر در سوریه بودیم. این امر به معنی کاهش بازدهی کشاورزی و افزایش قیمت زمین و املاک به جای وسایل تولید است.

برآورد اقتصاددانان سوریه از خسارت وارد آمده به بخش کشاورزی سوریه، شامل ۲۵ میلیارد دلار خسارت به تجهیزات کشاورزی، ۲۰ میلیارد دلار کاهش ارزش در دارایی‌های کشاورزی و ۱۹ میلیارد دلار نیز هزینه احیاء مجدد مناطق کشاورزی بوده و جمع کلی آن معادل ۶۴ میلیارد دلار است.

واقعیت کشاورزی سوریه قبل از سال ۲۰۱۱ و محدودیت‌های آن

سوریه به صورت طبیعی دارای آب و هوای مدیترانه ای و میزان قابل قبولی از آبهای سطحی جاری، زیرزمینی و ذخیره شده، بارندگی متوسط و زمین‌های حاصل خیز است که باعث شده تا زراعت فصلی و پر بازده در این کشور وجود داشته باشد. در سال ۲۰۱۰ نواحی قابل کشت سوریه شامل ۶۰۴۵ هزار هکتار (۶۰۴۵۰ کیلومتر مربع) معادل یک سوم از مساحت کشور سوریه به شرح ذیل توزیع گردیده است:

۳۴۵۳ هزار هکتار (۱۸ درصد از خاک سوریه) که به صورت دیمی و با استفاده از بارش باران آبیاری می‌گردید.

۱۳۴۱ هزار هکتار (۷ درصد از خاک سوریه) برای کشاورزی تحت آبیاری قرار داشته است.

۹۰۳+۳۴۸ هزار هکتار (حدود ۷ درصد از خاک سوریه) به ترتیب به صورت زمین بایر (غیر قابل کشت) و کشت نشده (عدم آماده سازی برای کشت) وجود داشته است.

کشاورزی در سوریه به دو بخش تقسیم می‌گردد:

محصولات سالانه؛ که آسیب پذیری بالایی در رابطه با کمبود نیروی کار، شرایط محیطی، بازاریابی و بروکراسی دولتی دارد. پنبه، گندم، چغندرقند، تنباکو و حبوبات، از محصولات مهم این بخش هستند.

محصولات باغی؛ شامل زیتون، انگور، مرکبات، سیب، گیلاس، زردآلو و پسته بالاترین و پراکنده ترین زنجیره محصولات کشاورزی در سوریه هستند که کمترین آسیب را در کوتاه و میان مدت از کمبودهای مذکور را متحمل خواهند شد.

برخلاف برخی از آمار منتشر شده که خشکسالی را به عنوان عامل اصلی کاهش شدید شاخص های کشاورزی در سوریه معرفی نموده است؛ با توجه به تحقیقات انجام شده، در سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، عوامل ذیل به عنوان عوامل اصلی این کمبودها قابل ذکر هستند:

۱- ماهیت و نوع سیاست های اتخاذ شده به منظور جهت دهی به اقتصاد عمومی سوریه باعث کاهش کشاورزی در سوریه شده اند (کاهش یارانه‌های کشاورزی، افزایش قیمت مشتقات نفتی و غیر آن) عامل اصلی مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرهای سوریه هستند.

۲- تقسیم مالکیت اراضی کشاورزی به علت قوانین ارث موجود در سوریه که در تکه تکه شدن زمین‌های کشاورزی بسیاری از مناطق و عدم بازدهی نسبت به مقیاس آن موثر بوده اند.

۳- عامل محدود کننده دیگر شامل نحوه روابط دستگاه‌های ذیربط با کشاورزان سوری و عدم وجود مکانیزم‌های لازم برای توزیع نیازهای کشاورزان ( بذر، کود و داروهای کشاورزی) و نبود طبقه بندی مناسب محصولات برای تأمین به موقع و مناسب ملزومات می‌باشد.

مساحت زمین بر حسب نوع خاک در استانهای سوریه

ضمن عرض ادب و احترام به کلیه عزیزان تجار و سرمایه گذاران و علاقمندان به بازار کشور سوریه ، موارد ذیل به حضور ارسال میگردد

۱-رسالت اصلی دفتر تجارت ایران و کشورهای عربی شناساندن بازار سوریه و خاصا شهر حلب بدون هرگونه استفاده مادی میباشد و از آنجا که هزینه های این دفتر از طرق مختلف تامین میشود لذا هرگونه مشاوره اقتصادی و تجاری از سوی این دفتر کاملا رایگان و بدون دریافت هرگونه وجهی میباشد و این موضوع را وظیفه خود در برابر شهدای مدافع حرم که مظلومانه و غریبانه در این سرزمین شهید شده اند و هدیه ای است به روح پرفتوح شهید حاج قاسم سلیمانی عزیز .

۲-مسول و کارشناسان این دفترچندین سال میباشد در کشور سوریه و شهر حلب مستقر میباشند و لذا هرگونه اعلام نظر و ارایه مطلب از داخل کشور سوریه به عزیزان ارسال میگردد

۳-با توجه به حجم بسیار بالای پیام ها و درخواست ها و متاسفانه نبود رایزن بازرگانی رسمی از سوی دولت ایران در این کشور و همچنین محدودیت نیروی انسانی این دفتر پیشاپیش از اینکه روزانه فقط اخبار اقتصادی و چکیده مناقصات خدمتتان ارسال میگردد عذر میخواهیم ، لیکن کلیه سوالات در اسرع وقت جواب داده میشود

راه های ارتباطی با دفتر تجارت ایران و کشورهای عربی

آدرس درگاه ثبت اطلاعات تجار و بازرگانان در دفتر تجارت ایران و کشورهای عربی

www.iseconomy.com

آدرس سایت رسمی دفتر تجارت ایران و کشورهای عربی

www.tradetejarat.com

برای دسترسی سریعتر به محتوای سایت عضو کانال ما شوید

درصورت تکمیل بودن یک گروه واتس اپ میتوانید روی سایر گروه ها بزنید(محتوای گروه ها مشابه هم و همزمان بروز میشوند.لطفا فقط در یک گروه عضو شوید)